Cần có chính sách thu hút, đầu tư, đào tạo đội ngũ trí thức

Ngày 24-2, Ban Tuyên giáo Trung ương, Đại học Quốc gia TP Hồ Chí Minh, Thành ủy TP Hồ Chí Minh phối hợp tổ chức Hội thảo khoa học cấp quốc gia với chủ đề “Chính sách thu hút, đầu tư, đào tạo, bồi dưỡng đội ngũ trí thức khoa học, công nghệ trong bối cảnh mới”.

Chủ trì hội thảo có các lãnh đạo: Lại Xuân Môn, Phó Trưởng Ban Thường trực Ban Tuyên giáo Trung ương; Lê Quang Huy, Chủ nhiệm Ủy ban Khoa học, công nghệ và môi trường của Quốc hội; Huỳnh Thành Đạt, Bộ Trưởng Bộ Khoa học và Công nghệ; Phan Văn Mãi, Chủ tịch UBND TPHCM; Vũ Hải Quân, Giám đốc Đại học Quốc gia (ĐHQG) TPHCM.

Phát biểu tại hội thảo, Phó Trưởng Ban Thường trực Ban Tuyên giáo Trung ương Lại Xuân Môn cho biết, hội thảo nhằm đánh giá những kết quả quan trọng, nổi bật đã đạt được, đồng thời phân tích hạn chế, khó khăn và tổng kết các bài học kinh nghiệm được rút ra từ thực tiễn triển khai, thực hiện Nghị quyết số 27-NQ/TW ngày 6/8/2008 của Ban Chấp hành Trung ương Đảng khóa X về xây dựng đội ngũ trí thức trong thời kỳ đẩy mạnh công nghiệp hóa, hiện đại hóa đất nước. Qua đó, đề xuất, kiến nghị các giải pháp thúc đẩy phát triển đội ngũ trí thức khoa học-công nghệ trong giai đoạn mới.

Nhân tài đóng góp quan trọng cho tăng trưởng kinh tế

Theo Giám đốc ĐHQG-HCM PGS.TS Vũ Hải Quân, trong lịch sử dựng nước và giữ nước, ông cha ta luôn coi trọng và sử dụng nhân tài với triết lý “Hiền tài là nguyên khí quốc gia, nguyên khí thịnh thì thế nước mạnh rồi lên cao, nguyên khí suy thì thế nước yếu rồi xuống thấp”.

Các nhà khoa học trên thế giới cũng đã nghiên cứu và chỉ ra mối quan hệ hữu cơ giữa nhân tài, khoa học, công nghệ, đổi mới sáng tạo và tốc độ phát triển kinh tế của đất nước.

Nhìn ra khu vực và thế giới, lấy minh chứng từ đất nước Singapore, Trung Quốc, PGS.TS Vũ Hải Quân cũng chỉ ra rằng chiến lược nhân tài cũng đã đóng góp quan trọng cho tốc độ tăng trưởng vượt bậc của nền kinh tế ở các quốc gia.

PGS.TS Vũ Hải Quân, cho biết sau 15 năm thực hiện Nghị quyết 27-NQ/TW về “Xây dựng đội ngũ trí thức trong thời kỳ đẩy mạnh công nghiệp hóa, hiện đại hóa đất nước”, đội ngũ trí thức đã tăng nhanh về số lượng; nhiều trí thức có trình độ cao, năng động sáng tạo, hoạt động trong nhiều lĩnh vực, đóng góp quan trọng cho sự phát triển kinh tế xã hội, đảm bảo an ninh quốc phòng của đất nước.

Tuy nhiên, trong lĩnh vực Khoa học Công nghệ (KHCN), số cán bộ nghiên cứu trên vạn dân còn thấp so với các nước trong khu vực. Thống kê từ Bộ KH&CN cho thấy con số này chỉ đạt khoảng 15,6 cán bộ nghiên cứu/vạn dân, đặc biệt là số cán bộ nghiên cứu có trình độ tiến sĩ còn rất thấp, tổng số chỉ là gần 30.000 người.

Công tác đào tạo khối ngành KHCN chưa gắn nhiều với chiến lược phát triển kinh tế xã hội, chưa bền vững. Cụ thể, số lượng nhập học không đồng đều giữa các nhóm ngành, có xu hướng giảm, nhất là ở trình độ sau đại học.

Thống kê từ Bộ GD&ĐT cho thấy số lượng nghiên cứu sinh các nhóm ngành này liên tục giảm trong 3 năm gần đây: Năm 2019 là 1.379 nghiên cứu sinh (NCS) thì năm 2021 chỉ còn 1.010 NCS.

Ở bậc đại học, số lượng thí sinh nhập học ngành CNTT liên tục tăng, từ 46,173 sinh viên năm 2019 lên 56,260 sinh viên năm 2022, đạt 100% chỉ tiêu; trong khi các ngành khoa học tự nhiên, khoa học sự sống thì số lượng sinh viên nhập học, chỉ đạt hơn 50% chỉ tiêu. Cá biệt, có một số nhóm ngành khoa học không tuyển sinh được như ngành Hải dương học, Địa chất. Số sinh viên nhập học của các nhóm ngành này chỉ đạt chưa đến 30% tổng số sinh viên nhập học.

Cùng với đó, tỷ lệ chi ngân sách nhà nước cho giáo dục đại học tính trên GDP rất thấp, chỉ đạt 0,25% – 0,27%, trong khi tỷ lệ này ở các nước trong khu vực là 0,6% – 1%. Những vấn đề nêu trên cũng là những tồn tại, thách thức đang đặt ra sau 15 năm triển khai Nghị quyết 27, cần sớm có hướng giải quyết”, ông Vũ Hải Quân lưu ý.

Đội ngũ trí thức đóng vai trò quan trọng quyết định cho sự phát triển của TPHCM

Phát biểu tại hội thảo, Chủ tịch UBND TP Phan Văn Mãi khẳng định, TPHCM luôn ý thức sự phát triển của TP dựa trên nền tảng tri thức, trong đó đội ngũ trí thức đóng vai trò quan trọng quyết định cho sự phát triển của TP, giúp Thành phố giữ vững vai trò là trung tâm kinh tế, văn hóa, giáo dục, khoa học công nghệ của cả nước.

“Qua 15 năm thực hiện Nghị quyết 27-NQ/TW về “Xây dựng đội ngũ trí thức trong thời kỳ đẩy mạnh công nghiệp hóa, hiện đại hóa đất nước”, TP đã đạt được một số thành tựu, tuy nhiên, vẫn chưa phát huy được hết tiềm năng của mình. Trong thời gian qua, TP đã ban hành nhiều cơ chế, chính sách, HĐND TP cũng có nghị quyết để thu hút các trí thức đến làm việc tại các khu công nghệ cao, khu công nghệ sinh học, trung tâm nông nghiệp công nghệ cao… cùng với ban hành các cơ chế, chính sách về tiền lương, điều kiện ăn ở, đi lại nhưng sau một thời gian thực hiện, TP mới chỉ thu hút được 20 chuyên gia trí thức” – Chủ tịch Phan Văn Mãi nhìn nhận.

Chủ tịch Phan Văn Mãi cho rằng, trí thức đóng góp cho TP không chỉ trong khoa học công nghệ mà còn trên lĩnh vực văn học nghệ thuật. Hiện chính sách của TP chưa thực sự động viên được đội ngũ trí thức này, bởi vậy, TP đang nghiên cứu để xây dựng chính sách cho đội ngũ này trong thời gian tới. “TP sẽ tập hợp đội ngũ trí thức trong và ngoài nước thông qua cơ chế đặt hàng nhiệm vụ; ngoài ra có chính sách động viên bằng cơ chế đào tạo, thu nhập tăng thêm, nhà ở và các quyền lợi khách về đề bạt, bổ nhiệm, tham gia sâu hơn vào các chương trình của TP. Tuy nhiên, để hoàn thiện chính sách cho đội ngũ trí thức cũng cần cơ chế tháo gỡ từ Trung ương để TP có thể triển khai thuận lợi trong thời gian tới” – Chủ tịch UBND TP Phan Văn Mãi nhấn mạnh.

Tham luận tại hội thảo, các đại biểu tập trung trình bày một số vấn đề nổi bật như rà soát, hoàn thiện chính sách trọng dụng, đãi ngộ và tôn vinh trí thức. Cơ chế đột phá để thu hút, trọng dụng trí thức có trình độ cao, có năng lực, thúc đẩy đổi mới sáng tạo, ứng dụng mạnh mẽ khoa học và công nghệ, nhất là những thành tựu của cuộc Cách mạng công nghiệp lần thứ tư.

Các tham luận cũng đề cập việc hoàn thiện chính sách thu hút, tập hợp trí thức Việt Nam ở trong và ngoài nước tích cực tham gia hiến kế, hợp tác đào tạo, nghiên cứu khoa học, chuyển giao công nghệ mới; cơ chế, chính sách tiếp tục sử dụng về chuyên môn, nghiệp vụ đối với những trí thức có trình độ cao, năng lực và sức khỏe, nhưng đã hết tuổi lao động…